دیدگاه شیعه
از دیدگاه شیعیان، حکومت معاویه یک غصب خلافت و انحراف از مسیر حق بوده و اعمال او شامل موارد زیر میشود:
- مبارزه با علی بن ابیطالب (ع): معاویه با هدف رسیدن به قدرت، جنگهای بزرگی مانند صفین را علیه خلیفه قانونی وقت، امام علی (ع)، به راه انداخت. او پس از ماجرای حکمیت، با فریبکاری، خلافت را از آنِ خود کرد.
- توهین و لعن امام علی (ع): معاویه پس از رسیدن به قدرت، دستور داد که در خطبههای نماز جمعه و سخنرانیهای رسمی در تمام مناطق تحت حاکمیتش، به امام علی (ع) ناسزا گفته شود. این عمل تا زمان خلافت عمر بن عبدالعزیز ادامه یافت.
- کشتار شیعیان و وفاداران به اهل بیت: معاویه به فرماندارانش دستور داد که به کشتار و آزار و اذیت شیعیان و پیروان امام علی (ع) بپردازند. این موج سرکوب شامل شهادت بسیاری از یاران باوفای امام علی (ع) مانند حجر بن عدی و یارانش بود.
- مسموم کردن امام حسن (ع): از دیدگاه شیعه و برخی از منابع اهل سنت، معاویه با دسیسه و توطئه، امام حسن (ع) را مسموم کرد و به شهادت رساند تا بتواند زمینه خلافت پسرش، یزید، را فراهم کند.
- موروثی کردن خلافت: معاویه برای اولین بار در تاریخ اسلام، خلافت را به سلطنت تبدیل کرد و با گرفتن بیعت اجباری از مردم، پسرش یزید را به عنوان جانشین خود معرفی کرد. این اقدام، آغازگر سلسلههای پادشاهی در جهان اسلام بود و در نهایت به واقعه کربلا منجر شد.
- جعل حدیث و تحریف اسلام: معاویه با استخدام افراد، اقدام به جعل احادیثی کرد که در راستای اهداف سیاسی او و بنیامیه بود. این احادیث جعلی برای توجیه اقدامات آنها و تخریب شخصیت اهل بیت و یارانشان ساخته میشد.
دیدگاه اهل سنت
در میان اهل سنت، دیدگاههای متفاوتی در مورد معاویه وجود دارد. برخی او را از
صحابه پیامبر میدانند و به همین دلیل او را محترم شمرده و اقداماتش را اجتهاد و خطای در اجتهاد میدانند. با این حال، بسیاری از علمای اهل سنت نیز اقدامات او را نقد کردهاند و به مواردی چون
جنگ با امام علی (ع) و
قتل حجر بن عدی به شدت اعتراض داشتهاند. برخی از این علما او را شخصی جاهطلب و دنیاگرا معرفی کردهاند که خلافت را به سلطنت تبدیل کرد.
در مجموع، اقدامات معاویه، از جمله جنگ با امام علی (ع)، موروثی کردن خلافت، و سرکوب مخالفان، از مهمترین مواردی هستند که در تاریخ اسلام به عنوان جنایت از آنها یاد میشود و محل بحث و جدلهای تاریخی و مذهبی فراوانی بودهاند.